ซึมเศร้าเรื้อรัง สัญญาณเตือน อาการ และแนวทางการรักษา
เคยไหม? รู้สึกเศร้า หดหู่ มองโลกในแง่ร้าย สูญเสียความสนใจในสิ่งต่างๆ อาการเหล่านี้ อาจเป็นสัญญาณเตือนของซึมเศร้าเรื้อรัง โรคซึมเศร้าเรื้อรัง Dysthymia เป็นภาวะทางอารมณ์ส่งผลต่อความสุขและคุณภาพชีวิต ผู้ป่วยมักมีอารมณ์เศร้า สิ้นหวัง มองโลกในแง่ร้าย สูญเสียความสนใจในกิจกรรมต่างๆ อาการเหล่านี้มักเกิดขึ้นเป็นเวลานานกว่า 2 ปี
บทความนี้จะพาทุกคนไปรู้จักกับซึมเศร้าเรื้อรัง ตั้งแต่สาเหตุ อาการ การวินิจฉัย วิธีรักษา ไปจนถึงแนวทางดูแลตนเอง ร่วมเปิดประตูสู่โลกของอารมณ์ เข้าใจโรคซึมเศร้าเรื้อรัง เพื่อเยียวยาและเติมเต็มชีวิตให้กลับมามีสีสันอีกครั้ง ไปดูพร้อมกันได้เลย
โรคซึมเศร้าเรื้อรังคืออะไร
ซึมเศร้าเรื้อรัง คืออาการทางจิตประเภทหนึ่ง ผู้ป่วยจะมีสภาวะซึมเศร้า หดหู่ ท้อแท้ สิ้นหวัง รู้สึกเฉย ๆ กับสิ่งต่าง ๆ เบื่อหน่าย ไม่มีความสุข รู้สึกเหนื่อยล้า อ่อนเพลีย ไม่มีเรี่ยวแรง นอนหลับยาก หรือบางคนอาจจะนอนหลับมากเกินไป รู้สึกหิวหรือไม่อยากอาหาร น้ำหนักลดลงหรือเพิ่มขึ้น ตัดสินใจลำบาก ขาดความมั่นใจ รู้สึกไร้ค่า ตำหนิตัวเอง มองโลกในแง่ร้าย ซึ่งเป็นภาวะทางจิตมีผลกระทบทั้งด้านกายและจิตใจของผู้ป่วย
ซึมเศร้าเรื้อรัง เกิดจากสาเหตุใด
สาเหตุของโรคซึมเศร้าเรื้อรังยังไม่ทราบแน่ชัด แต่เชื่อกันว่าเกิดจากปัจจัยหลายอย่างร่วมกัน ปัจจัยอาจมีส่วนร่วมให้เกิดซึมเศร้าเรื้อรังได้แก่
- สารเคมีในสมอง: สารสื่อประสาทบางชนิด หรือความไม่สมดุลของสารเคมีในสมอง เช่น ซีโรโทนิน นอร์เอพิเนฟริน และโดปามีน มีบทบาทสำคัญต่อการควบคุมอารมณ์ การทำงานผิดปกติของสารเคมีเหล่านี้อาจส่งผลต่อเกิดโรคซึมเศร้าเรื้อรัง
- พันธุกรรม: ผู้มีญาติสายตรงเป็นโรคซึมเศร้า มีโอกาสเป็นโรคนี้มากกว่าคนทั่วไป
- โครงสร้างสมอง: ความผิดปกติของโครงสร้างสมองบางส่วน เช่น ฮิปโปแคมปัส อาจเกี่ยวข้องกับการเกิดภาวะซึมเศร้าเรื้อรัง
- ประสบการณ์ในชีวิต: เหตุการณ์ร้ายแรงในชีวิต เช่น สูญเสียบุคคลอันเป็นที่รัก ถูกทารุณกรรม ความล้มเหลวในเป้าหมาย ความเครียดสะสม หรือประสบการณ์ทางจิตทำให้ผู้ป่วยรู้สึกต่อต้าน หรือโดดเดี่ยว อาจส่งผลต่อโรคซึมเศร้าเรื้อรัง dysthymiaได้
- โรคทางกาย: โรคบางชนิด เช่น โรคไทรอยด์ โรคหัวใจ โรคเบาหวาน อาจส่งผลต่ออารมณ์และเพิ่มความเสี่ยงต่อเกิดซึมเศร้าเรื้อรัง
- บุคลิกภาพ: บุคคลมีบุคลิกมองโลกในแง่ร้าย มักคิดวนเวียนกับอดีต หรือมี self-esteem ต่ำ มีโอกาสเป็นซึมเศร้าเรื้อรังได้มาก
- ปัจจัยทางสังคม: ขาดแคลนสนับสนุนทางสังคม ถูกกีดกัน ถูกกลั่นแกล้ง เสพติดสารเสพติด อาจส่งผลต่อเกิดโรคซึมเศร้าเรื้อรัง
ซึมเศร้าเรื้อรังเกิดขึ้นอาจเป็นผลมาจากปัจจัยเหล่านี้ ความรุนแรงขึ้นอยู่กับบุคคลแต่ละคน วิธีรักษาอย่างถูกวิธีจะช่วยลดอาการซึมเศร้าเรื้อรัง และเพิ่มคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยได้
อาการของโรคซึมเศร้าเรื้อรัง
ซึมเศร้าเรื้อรังมีอาการหลายอย่าง ซึ่งซึมเศร้าเรื้อรัง อาการ สามารถแยกได้เป็นข้อ ๆ ดังต่อไปนี้
- อารมณ์เปลี่ยนแปลง อารมณ์เศร้า หดหู่ ท้อแท้ สิ้นหวัง รู้สึกเฉย ๆ กับสิ่งต่าง ๆ เบื่อหน่าย ไม่มีความสุข เกือบตลอดเวลา เป็นเวลาติดต่อกันนานกว่า 2 ปี
- รู้สึกเหนื่อยล้า อ่อนเพลีย ไม่มีเรี่ยวแรง
- มีปัญหาในการนอนหลับ หลับยาก หรือบางคนอาจจะนอนหลับมากเกินไป
- รู้สึกหิวหรือไม่อยากอาหาร น้ำหนักลดลงหรือเพิ่มขึ้นได้
- ตัดสินใจลำบาก คิดช้าลง ขาดความมั่นใจ รู้สึกไร้ค่า ตำหนิตัวเอง
- มองโลกในแง่ร้าย หลีกเลี่ยงการสื่อสารหรือมีความสัมพันธ์กับผู้อื่น
- อารมณ์ฉุนเฉียว รู้สึกหงุดหงิดง่าย โมโหง่าย
- สมาธิสั้น จดจ่ออะไรได้ยาก ประสิทธิภาพในการทำงานลดลง
- รู้สึกสิ้นหวัง ขาดความสุข ไม่อยากมีชีวิตอยู่ มีความคิดเกี่ยวกับความตาย
ซึมเศร้าเรื้อรัง อาการเหล่านี้อาจมีอยู่เป็นระยะยาว มีผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตประจำวันของผู้ป่วย หากใครรู้สึกมีอาการซึมเศร้า ควรพบแพทย์, ผู้เชี่ยวชาญทางจิตเวช เพื่อรับประเมินหรือรักษาที่เหมาะสม
วิธีรักษาโรคซึมเศร้าเรื้อรัง
วิธีรักษาภาวะซึมเศร้าเรื้อรัง มีหลายวิธี แต่ในหัวข้อนี้จะแนะนำ 2 วิธีหลัก ๆ ที่ใช้กันทั่วไปในผู้ป่วยโรคซึมเศร้าเรื้อรัง ได้แก่
การใช้ยา
จิตแพทย์อาจสั่งยาต้านเศร้า ยานอนหลับ ยาคลายกังวล รวมถึงยาสามารถช่วยเพิ่มระดับสารเคมีในสมอง เช่น ซีตาโลเปรม, ฟลูออกซีติน, ยาอื่น ๆ ให้กับผู้ป่วย อาจใช้ระยะเวลา 4 – 6 สัปดาห์ ขึ้นอยู่กับอาการของผู้ป่วยแต่ละคน ช่วงแรกอาจจะยังไม่เห็นผลชัดเจน แต่อาการจะค่อยๆ ดีขึ้น ที่สำคัญผู้ป่วยต้องกินยาต่อเนื่องตามคำแนะนำของจิตแพทย์ หากมีอาการผิดปกติหรือผลข้างเคียงอื่น ๆ ควรรีบปรึกษาจิตแพทย์ประจำตัวทันที
วิธีจิตบำบัด
วิธีจิตบำบัดเป็นวิธีรักษาซึมเศร้าเรื้อรังอย่างมีประสิทธิภาพ โดยไม่ต้องใช้ยา มีหลายรูปแบบ ขึ้นอยู่กับแนวทางทฤษฎีและเป้าหมายในวิธีรักษา รูปแบบที่ใช้ทั่วไป คือ
- จิตบำบัดพฤติกรรมทางปัญญา (CBT) เน้นปรับความคิด ความเชื่อ รวมถึงพฤติกรรมส่งผลต่ออารมณ์
- จิตบำบัดแบบระหว่างบุคคล (IPT) เน้นปรับความสัมพันธ์ เพิ่มทักษะสื่อสาร
- จิตบำบัดแบบครอบครัว เน้นปรับความสัมพันธ์ภายในครอบครัว
- จิตบำบัดแบบกลุ่ม เน้นแบ่งปันประสบการณ์ เรียนรู้ และให้กำลังใจซึ่งกันและกัน
ข้อดีของวิธีรักษาด้วยจิตบำบัด
- ช่วยให้ผู้ป่วยเข้าใจตนเอง เข้าใจต้นเหตุของปัญหา ความคิด ความรู้สึก พฤติกรรม
- ช่วยให้ผู้ป่วยปรับเปลี่ยนความคิด พฤติกรรม คิดบวก มองโลกในแง่ดี
- ช่วยให้ผู้ป่วยมีทักษะจัดการกับปัญหา แก้ปัญหาได้
- ช่วยให้ผู้ป่วยมีทักษะการสื่อสาร สามารถสื่อสารถึงความต้องการ ความรู้สึกได้อย่างเหมาะสม
- ช่วยให้ผู้ป่วยมีสุขภาพจิตดี มีความสุข
วิธีดูแลตนเองจากโรคซึมเศร้าเรื้อรัง
วิธีดูแลตนเองเป็นสิ่งสำคัญมากต่อรักษาโรคซึมเศร้าเรื้อรัง ร่วมกับวิธีรักษาจากแพทย์ หรือนักจิตวิทยา หัวข้อต่อไปนี้เป็นแนวทางดูแลตนเอง อาจช่วยบรรเทาอาการ เพื่อส่งเสริมสุขภาพจิตให้ดีขึ้น ดังนี้
1. ปรับพฤติกรรมใช้ชีวิต
- นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ พยายามนอนหลับ 7-8 ชั่วโมงต่อคืน หลีกเลี่ยงนอนดึกและนอนไม่เป็นเวลา
- ทานอาหารมีประโยชน์ เลือกทานอาหารครบ 5 หมู่ หลีกเลี่ยงอาหารแปรรูป ไขมันอิ่มตัว หรือน้ำตาล
- ออกกำลังกายสม่ำเสมอ อย่างน้อย 30 นาที 3-5 วันต่อสัปดาห์
- ฝึกเทคนิคผ่อนคลาย ฝึกโยคะ นั่งสมาธิ ฟังเพลง เพื่อลดความเครียด ความวิตกกังวล
- หลีกเลี่ยงสารเสพติด อาจทำให้อาการของโรคซึมเศร้าเรื้อรังแย่ลง
2. ปรับความคิด
- ฝึกคิดบวก พยายามมองโลกในแง่ดี มองหาสิ่งดีๆ ในชีวิต
- ตั้งเป้าหมายอาจเป็นไปได้ ตั้งเป้าหมายเล็ก ๆ สามารถทำได้สำเร็จ เพื่อเพิ่มความมั่นใจในตัวเอง
- ฝึกสติอยู่กับปัจจุบัน รับรู้ความคิด ความรู้สึกของตัวเอง
- ให้อภัยตัวเอง ทุกคนทำผิดพลาดได้ เรียนรู้จากประสบการณ์ รู้จักให้อภัยตัวเอง
3. สานสัมพันธ์กับผู้อื่น
- พูดคุยกับคนสนิท พูดคุยกับคนในครอบครัว เพื่อน หรือคนรู้จักเกี่ยวกับความรู้สึกของคุณ
- พบปะผู้คนมีประสบการณ์คล้ายกัน แบ่งปันเรื่องราว เรียนรู้จากกันและกัน
- ปรึกษานักจิตวิทยาสามารถช่วยจัดการกับความคิด อารมณ์ สอนเทคนิควิธีดูแลตนเอง รวมทั้งแนะนำวิธีรักษา
4. เตรียมพร้อมรับมือกับสิ่งที่จะเกิดขึ้น
- เรียนรู้สัญญาณเตือนที่บ่งบอกว่าอาการกำลังแย่ลง
- เตรียมแผนรับมือ วางแผนไว้ล่วงหน้าว่าจะทำอย่างไร เมื่ออาการแย่ลง
- ขอความช่วยเหลือ อย่าลังเลจะขอความช่วยเหลือจากครอบครัว เพื่อน หรือผู้เชี่ยวชาญ
วิธีดูแลตนเองเป็นกระบวนการต่อเนื่อง จงอดทน เข้าใจตัวเอง คิดไว้เสมอรักษาโรคซึมเศร้าเรื้อรังต้องใช้เวลา
วิธีป้องกันโรคซึมเศร้าเรื้อรัง
วิธีป้องกันซึมเศร้าเรื้อรังเป็นกระบวนการซับซ้อนและผลลัพธ์ขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย มีผลต่อสุขภาพจิต แม้ไม่มีวิธีที่สามารถป้องกันได้ทั้งหมด แต่มีบางแนวทางสามารถช่วยลดความเสี่ยงของภาวะซึมเศร้าเรื้อรังได้ ดังนี้
- ดูแลสุขภาพทั่วไป ออกกำลังกายสม่ำเสมอ กินอาหารมีประโยชน์ นอนหลับให้เพียงพอ
- จัดการความเครียด เช่น ทำโยคะ, พูดคุย, เทคนิคการหายใจลึก
- สร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับคนรอบข้าง เพื่อน รวมถึงครอบครัวให้คำแนะนำเป็นกำลังใจ
- แก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นทันที หลังจากเผชิญกับปัญหาหรือเหตุการณ์วิกฤต
- ไม่ควรปิดกั้นความรู้สึก ควรแสดงออกมา แบ่งปันกับคนใกล้ชิด อาจขอความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญ
- หลีกเลี่ยงบรรเทาความเครียดด้วยสารเสพติด
- รับรู้ จัดการกับความรู้สึกผิดหวังที่อาจเกิดขึ้น
วิธีป้องกันโรคซึมเศร้าเรื้อรังไม่ได้หมายถึงป้องกันทุกปัจจัยที่ทำให้เกิดโรคนี้ แต่ช่วยลดความเสี่ยง ปรับคุณภาพชีวิตที่ส่งผลต่อสุขภาพจิตของบุคคล หากใครมีภาวะซึมเศร้าเรื้อรัง ควรพบแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญทางจิตเวช เพื่อเข้ารับประเมินหรือรับคำแนะนำวิธีรักษาที่เหมาะสม
สรุปเกี่ยวกับซึมเศร้าเรื้อรัง
โรคซึมเศร้าเรื้อรัง dysthymia เป็นภาวะซึมเศร้าชนิดหนึ่งมีอาการคล้ายโรคซึมเศร้า แต่มีความรุนแรงน้อยกว่า ผู้ป่วยมักมีอารมณ์เศร้า หดหู่ มองโลกในแง่ร้าย รู้สึกสิ้นหวัง สูญเสียความสนใจในกิจกรรมต่าง ๆ อาการเหล่านี้มักเกิดขึ้นเป็นเวลานานกว่า 2 ปี ซึมเศร้าเรื้อรังเป็นโรครักษาได้ ผู้ป่วยควรได้รับการรักษาจากแพทย์ หรือนักจิตวิทยาร่วมกับดูแลตนเองอย่างสม่ำเสมอ เพื่อสุขภาพที่ดี
